حسب قانون ثبت احوال پس از فوت متوفی موضوع توسط اداره ثبت احوال در دفاتر مربوط ثبت و سپس شناسنامه ایشان باطل و گواهی فوت صادر می شود.
با صدور گواهی فوت، یکی از وراث با مراجعه به دادگاه (شورای حل اختلاف) فرم مخصوص «انحصار وراثت» را دریافت و اسامی افرادی که از متوفی ارث می برند را با مشخصات کامل و نسبت آن ها با مرحوم در آن فرم درج می کند و مدارک و مستندات خود را از جمله گواهی فوت متوفی، شناسنامه و کارت ملی (اصل و کپی) کسانی که ارث می برند را پیوست می کند.
همینطور استشهادیه ای که حاکی از تأیید اظهارات متقاضی در درخواست گواهی انحصار وراثت در محدود بودن وراثت به اشخاص ذکر شده است را، تقدیم میکند.
پس از آن متقاضی گواهی، به اداره دارایی مراجعه و فهرست تمام اموال و دارایی های منقول و غیر منقول متوفی را به اداره دارایی منطقه محل اقامت متوفی اعلام و گواهی «مالیات بر ارث» دریافت کرده و با ارائه آن به شورای حل اختلاف محل آخرین اقامتگاه متوفی درخواست گواهی را ثبت میکند.
شورا نیز پس از بررسی اسناد و مدارک، در صورتی که درخواست گواهی تا مبلغ سی میلیون ریال باشد، پس از تحقیق از گواهان، نسبت به صدور گواهی با ذکر مشخصات متوفی و وراثت وی و تاریخ دقیق فوت و میزان سهم الارث وراث با ذکر نسبت آنان با متوفی، اقدام خواهد کرد.
در صورتی که ارزش گواهی درخواستی بیش از این مبلغ باشد، دستور چاپ یک نوبت آگهی در یکی از روزنامه های کشور را با هزینه متقاضی صادر می کند تا ظرف مدت یک ماه چنانچه اشخاص نسبت به آن اعتراض و یا ادعایی داشته باشند، به دادگاه (شورا) مراجعه کند. پس از پایان مدت و عدم اعتراض، به استناد دلایل و مستندات پرونده، گواهی انحصار وراثت، صادر می شود.
الف – مرجع صالح
مطابق ماده 20 قانون آیین دادرسی مدنی و 11 قانون شورای حل اختلاف، شورای اختلاف آخرین اقامتگاه متوفی صالح است.
ب – ارکان رسیدگی
این خواسته نیز دعوی به مفهوم خاص آیین دادرسی مدنی نیست تا رسیدگی صورت گیرد. مع الوصف، طی مراحلی جهت صدور گواهی ضرورت دارد و مراحل با توجه به ارزش اموال متوفی تفاوت ظریفی دارد. احراز فوت شخص و تعیین زمان دقیق آن با گواهی اداره ثبت احوال ضروری، ذینفع بودن درخواست کننده با ارائه مدارک مربوط از جمله: شناسنامه رکن بعدی است.
احراز رابطه سایر افراد اعلام شده با متوفی و نسبت آن ها، پرداخت مالیات بر ارث با ارائه گواهی مربوط از سوی اداره دارایی، تحقیق از گواهان و انتشار آگهی در مبالغ بالای سی میلیون ریال و مضی مدت و بدون تشکیل جلسه رسیدگی و دعوت از وراث، گواهی انحصار وراثت که بیانگر مشخصات و تعداد وراث و نسبت آن ها با متوفی و سهم ایشان از ماترک است، با ذکر نام متوفی و تاریخ فوت صادر می نماید. که قابل اعتراض در همان مرجع است.
ج – مواد استنادی
قانون تصدیق انحصار وراثت 1309 و ماده 360 به بعد قانون امور حسبی مبنای تصمیم و رسیدگی قرار می گیرد.
