به منظور حفظ ترکه و جلوگیری از دستبرد به آن و در صورتی که قبلا تحریر نشده باشد با درخواست ذینفع یا اعلام و اطلاع از فوت اشخاص تنها، دادگاه (شورای حل اختلاف) با صدور قراری اقدام به مهر و موم ماترک مطابق قانون امور حسبی می کند.
الف – طرفین درخواست
مطابق ماده 167 قانون امور حسبی اشخاص زیر می توانند مهر و موم ترکه را درخواست کنند:
- هر یک از ورثه متوفی یا نماینده قانونی آن ها.
- موصی له، در صورتی که وصیت به جز مشاع شده باشد.
- طلبکار متوفی که طلب او مستند به سند رسمی یا حکم قطعی باشد به مقدار طلب، در صورتی که در مقابل طلب، رهن نبوده و ترتیب دیگری هم برای تأمین طلب نشده باشد.
- کسی که از طرف متوفی به عنوان وصایت معین شده باشد.
همچنین بر اساس ماده 168 دادگاه در موارد زیر پس از اطلاع اقدام به مهر و موم می کند:
- در مواردی که شخص در خانه استیجاری یا مهمانخانه و امثال آن فوت شده و کسی برای حفط اموال او نباشد.
- در صورتی که از اموال دولتی یا عمومی نزد متوفی امانت باشد. در مورد شق اول این ماده، مالک خانه یا مدیر مهمانخانه و امثال آن ها مکلفند به دادگاه بخش اطلاع بدهند.
ب – مرجع صالح
حسب ماده 11 قانون شورای حل اختلاف، شورای آخرین اقامتگاه متوفی صالح به رسیدگی است.
ج – ارکان رسیدگی
در مهر و موم ترکه رسیدگی صورت نمی گیرد، بلکه یک اقدام احتیاطی جهت حفظ ماترک است. بدین لحاظ به محض احراز فوت و درخواست یا اعلام و مسبوق به تحریر نبودن ترکه مطابق ماده 174 قانون رییس دادگاه (شورای حل اختلاف) در مواردی که باید اقدام به مهر و موم شود، فورا باید رأسا یا توسط مدیر دفتر اقدام کند و اگر علتی موجب تأخیر این اقدام شود، علت مذکور را در صورت مجلس می نویسد. به موجب ماده 175 وقت مهر و موم را دادگاه به اشخاصی که ذینفع بداند اطلاع می دهد ولی نباید این امر موجب تأخیر مهر و موم شود.
بر اساس ماده 176 قانون در موقع مهر و موم، صورت مجلسی تنظیم ک مشتمل بر امور ذیل است:
- تاریخ سال و ماه و روز و ساعتی که اقدام به مهر و موم شده است.
- نام و مشخصات کسی که مباشر مهر و موم است.
- علتی که موجب مهر و موم شده است.
- نام و مشخصات و محل اقامت کسی که درخواست مهر و موم نموده و اگر دادرس به نظر خود اقدام به مهر و موم کرده باشد، این نکته را در صورت مجلس می نویسد.
- نام و مشخصات و اظهارات اشخاص ذینفع که در موقع مهر و موم حاضر بوده اند.
- تعیین جایی که ترکه در آن جا مهر و موم شده از قبیل اطاق صندوقخانه و گنجه.
- وصف اجمالی از اشیایی که مهر و موم شده است.
- اموال در محل خود مهر و موم شده است یا محل آن تغییر داده شده.
- نگهبان، در صورتی که معین شده باشد با ذکر این که نگهبان را دادرس مستقلا معین کرده یا بر حسب معرفی اشخاص ذینفع.
- اظهار کتبی و صریح با قید التزام از کلیه اشخاصی که با متوفی در یک جا زندگی کرده و یا اموال در تصرف آن ها بوده، مشعر به این که چیزی از اموال متوفی را خارج یا مخفی نکرده و مطلع نیستند که دیگری به طور مستقیم یا غیر مستقیم اموال متوفی را برده یا مخفی کرده است.
سپس وفق ماده 177 صورت مجلس مذکور فوق به امضاء کسی که مباشر مهر و موم است و اشخاص ذینفع می رسد و در صورتی که اشخاص مزبور نخواهند یا نتوانند امضاء کنند مراتب در صورت مجلس ذکر می شود و کلید قفل هایی که روی آن مهر و موم شده در دادگاه بخش بایگانی و این امر در صورت مجلس ذکر می شود.
طبق ماده 179 نسبت به اموالی که مهر و موم آن ممکن نیست، صورت اجمالی از آن برداشته شده و در صورت لزوم برای آن نگهبان مشخص میکنند.
ممکن است در حین مهر و موم اسناد یا وصیت نامه، متوفی یافت شود. در این صورت مطابق ماده 181 دادرس مشخصات اوراق و چگونگی مهر و موم و عنوانی که روی آن نوشته شده و نشانه روی لفاف را در صورت مجلس نوشته، دادرس و حاضرین اگر معروف باشند و بتوانند امضاء کنند، امضاء و اگر امتناع از امضاء کنند امتناع آن ها از امضاء نوشته می شود. لفاف مذکور به دادگاهی که برای رسیدگی به امور ترکه صالح است فرستاده می شود.
برخی از اشیا از جمله آن مقدار از اثاث البت و غیره که برای زندگانی عیال و اولاد متوفی ضرورت دارد و همچنین اشیایی که قابل مهر و موم نیست، مهر و موم نمی شود و اشیاء مزبور در صورت مجلس توصیف می گردد. همچنین هزینه ای که برای کفن و دفن متوفی با رعایت شئون او لازم و ضروری است از وجوه نقد برداشته می شود و اگر وجه نقد نباشد از ترکه برداشته شده و به فروش می رسد و بقیه مهر و موم خواهد شد.
اشیاء ضایع شدنی یا اشیایی که نگاهداری آن ها مستلزم هزینه بی تناسب است یا اموال کم قیمتی که حمل و نقل و نگاهداری آن ها مستلزم زحمت و اشغال مکان وسیعی است، ممکن است مهر و موم نشود و در این صورت اگر اشیاء نامبرده مورد احتیاج اشخاص واجب النفقه نباشد، فروخته شده و پول آن در صندوق دادگستری یا یکی از بانک های معتبر تودیع می شود.
د – مواد استنادی
مواد 167 به بعد قانون امور حسبی و 11 قانون شورای حل اختلاف مستند موضوع مطروحه می باشد. در این خواسته نیز ابتدا شورا اقدام به صدور قرار اجرای مهر و موم به صورت ذیل خواهد کرد:
با توجه به اینکه خواهان به استناد……..درخواست مهر و موم مرحوم………را نموده است و نظر به اینکه سمت متقاضی و فوت متوفی از نظر شورا محرز می باشد، مستندا به مواد 167 و 176 قانون امور حسبی قرار مهر و موم ترکه متوفی را صادر و اعلام می نماید. روز……..ساعت……….جهت اجرای قرار تعیین می گردد. مقرر می دارد، دفتر به استناد ماده 175 ق.ا.ح زمان اجرای قرار را در صورتی که موجب تأخیر نشود به طرفین ابلاغ نمایید. در صورت بروز تأخیر نیازی به ابلاغ نبوده و شورا رأسا اقدام خواهد نمود.
پس از صدور قرار، مجری قرار به نحو زیر اقدام به اجرای آن خواهد کرد:
نظر به اینکه در پرونده اجرایی………به موجب دادنامه شماره…………مورخه………….. صادره از شعبه………. شورای حل اختلاف به درخواست آقای………….قرار مهر ترکه مرحوم………….فرزند…………. صادر شده است و مقرر گردیده قرار صادره در محل وقوع اموال متوفی واقع در …………..رأس ساعت…………مورخ………..توسط دادورز آقای………..اجرا شود. دستور فرمایید با مساعدت یگان تحت امر و اعزام کارکنان مجرب و ورزیده آقایان و نسوان، همکاری لازم جهت اجرای قرار معمول و نیز مطابق ماده 64 قانون اجرای احکام مدنی، نمایندگانی ورود به محل و استفاده از قفل ساز به عوامل اجرا اعطاء می گردد. در صورت وجود اموال در محل، نسبت به مهر و موم آن اقدام نمایند.
چنانچه در حین اجرای قرار، شخص یا اشخاص مانع اجرا شوند، دستگیر و مستند به مواد 16 و 17 قانون فوق الاشاره مراتب طی گزارشی جداگانه جهت تعقیب و مجازات به دادسرای مربوط اعزام و معرفی نمایند. در پایان نتیجه اجرای حکم به این اجرا گزارش شود.
