حقوق داخلی
مطابق ماده 459 قانون آیین دادرسی مدنی درمواردی که طرفین معامله یا قرارداد متعهد به معرفی داور شد ولی داور یا داوران خود را معین نکرده باشند و در موقع بروز اختلاف نخواهند و یا نتوانند در معرفی داور اختصاصی خود اقدام و یا در تعیین داور ثالث تراضی کنند و تعیین داور به دادگاه یا شخص ثالث نیز محول نشده باشد، یک طرف می تواند داور خود را معین کرده به وسیله اظهارنامه رسمی به طرف مقابل معرفی و در خواست تعیین داور کرده و یا نسبت به تعیین داور ثالث تراضی کند.
دراین صورت طرف مقابل مکلف است ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه داور خود را معرفی و یا در تعیین داور ثالث تراضی نماید. هرگاه تا انقضاء مدت یاد شده اقدام نشود، ذینفع می تواند حسب مورد برای تعیین داور به دادگاه مراجعه کند. ماده 460 نیز در ادامه می افزاید، در مواری که مقرر گردیده است حل اختلاف به یک نفر داور ارجاع شود و طرفین نخواهند یا نتوانند در انتخاب داور تراضی کنند و نیز در صورتی که داور یکی از طرفین فوت شود، یا استعفاء دهد و طرف نامبرده نخواهد جانشین او را معین کند و یا در هر موردی که انتخاب داور به شخص ثالث واگذار شده و آن شخص از تعیین داور امتناع نماید یا تعیین داور از طرف او غیر ممکن باشد.
هر یک از طرفین می توانند با معرفی داور مورد نظر خود وسیله اظهارنامه از طرف مقابل درخواست نمایدکه ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه نظر خود را در مورد داور واحد اعلام کند و یا حسب مورد در تعیین جانشین داور متوفی یا مستعفی یا داوری که انتخاب او وسیله ثالث متعذر گردیده اقدام نماید. در صورتی که با انقضاء مهلت، اقدامی به عمل نیاید، برابر قسمت اخیر ماده قبل عمل خواهد شد.
همچنین ماده 474 نسبت به امری که از طرف دادگاه به داوری ارجاع می شود اگر یکی از داوران استعفاء دهد یا از دادن رأی امتناع نماید و یا در جلسه داوری دو بار متوالی حضور پیدا نکند، دو داور دیگر به موضوع رسیدگی و رأی خواهند داد. چنانچه بین آنان در صدور رأی اختلاف حاصل شود، دادگاه به جای داوری که استعفاء داده یا از دادن رأی امتناع کرده یا دو بار متوالی در جلسه داوری حضور پیدا نکرده، ظرف مدت ده روز داور دیگری به قید قرعه انتخاب خواهد کرد. مگر این که قبل از انتخاب به اقتضاء مورد، طرفین داور دیگری معرفی کرده باشند. در این صورت مدت داوری از تاریخ قبول داور جدید شروع می شود.
تجارت بین الملل
در داوری تجاری بین المللی، چنانچه یکی از طرفین ظرف سی (30) روز از تاریخ شروع داوری، داور خود را تعیین و قبولی وی را تحصیل نکند یا اگری داوران منتخب نتوانند ظرف سی (30) روز از تاریخ انتخاب در مورد سرداور توافق و قبولی وی را تحصیل نمایند، بنا به تقاضا یکی از طرفین حسب مورد تعیین داور، طرف ممتنع یا سرداور طبق مقررات ماده (6) صورت خواهد گرفت. در داوری یک نفره، اگر طرفین نتوانند در مورد انتخاب داور به توافق برسند، داور بنا به تقاضای یکی از طرفین توسط مرجع موضوع ماده (6) تعیین خواهد شد.
هر گاه بر اساس روش تعیین داورکه مورد توافق طرفین قرار گرفته است، یکی از طرفین اقدام ننماید یا طرفین و یا داوران منتخب به توافق نرسند و یا این که شخص ثالث، اعم از حقیقی یا حقوقی به وظیفه ای که در این خصوص به وی محول شده است عمل ننماید، هر کدام از طرفین می تواند برای اتخاذ تصمیم به مرجع موضوع ماده (6) مراجعه کند.
پس در داوری تجاری بین المللی دادگاه در موارد ذیل تعیین داور می کند:
- در صورت واگذاری صریح تعیین داور از سوی طرفین به دادگاه
- اختلاف طرفین در تعیین داور
- اختلاف طرفین در تعیین جانشین داورمتوفی
- تعیین جانشین داور ممتنع
- خودداری شخص ثالث، یعنی مقام ناصب از تعیین داور
- در صورت عزل داور به لحاظ جرح یا ناتوانی و درخواست طرفین با شروط تکمیلی ذیل، اقدام به تعیین داور می کند.
الف – طرفین دعوا
شخصی که داور خود را معرفی یا آمادگی اجرا دارد خواهان و شخص ممتنع خوانده دعوی است.
ب – مرجع صالح
- در داوری سازمانی که داوری تحت نظر سازمان مشخصی مانند اتاق بازرگانی ایران انجام می شود، تمام اموری که به عهده دادگاه است. حسب ماده 6 قانون داوری تجاری بین المللی در داوری های سازمانی انجام وظایف فوق به عهده سازمان داوری مربوط است.
- در داوری های داخلی حسب ماده 462 قانون آیین دادرسی مدنی که مقرر می دارد، در صورتی که طرفین نسبت به دادگاه معینی برای انتخاب داور تراضی نکرده باشند، دادگاه صلاحیت دار برای تعیین داور، دادگاهی خواهد بود که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد. لذا دادگاه عمومی محل ارجاع به داوری یا دادگاه صالح به اصل دعوی صلاحیت تعیین داور را خواهد داشت.
- در داوری تجاری بین المللی، به موجب ماده 6 قانون، دادگاه عمومی مرکز استان مقر داوری صالح به رسیدگی است.
ج – ارکان دعوی
در هر یک از مواردی که مداخله دادگاه در تعیین داور ضروری است، دادگاه باید احراز نماید بین طرفین در ارجاع امر به داوری توافق وجود داشته است. سپس با ملاحظه لیست داوران و با رعایت شرایط لازم داوران در داوری و توجه به این امر که از اشخاص ممنوع از داوری نبوده با قید قرعه داور را تعیین، با اخذ قبولی داور ادامه جریان داوری را به داوران بسپارد.
د – مواد استنادی
مواد 6 و 11 قانون داوری تجاری بین المللی و مواد 460 و 462 و 474 قانون آیین دادرسی مدنی بر قضیه حاکم هستند.
