پرسش: مالک مورد تجاری به طرفیت مستأجر و منتقل الیه (مستأجر دوم) دادخواست تخلیه ملک مورد اجاره را به لحاظ تخلف از شرط (انتقال به غیر) تقدیم دادگاه کرده است. با توجه به محتویات پرونده تخلف مستأجر اول محرز بوده و مورد هم مشمول قانون روابط موجر و مستأجر مصوب سال 1356 است و وفق ماده 19 قانون مذکور نصف حق کسب و پیشه حسب مورد به مستأجر یا منتقل الیه پرداخت می شود. حال سؤال این است که نصف حق کسب و پیشه چه زمانی به مستأجر و چه زمانی به منتقل الیه (متصرف) تعلق می گیرد؟ اگر مستأجر ملک را بعد از صدور حکم به فرد دیگر انتقال داده باشد که اصلا طرف دعوا نبوده ولی متصرف فعلی باشد، در این حالت نصف حق کسب و پیشه به چه کسی تعلق می گیرد؟
نظر اکثریت
در مورد قسمت اول سؤال، با توجه به تبصره 1 ماده 19 قانون روابط موجر و مستأجر سال 1356 که لفظ حسب مورد را به کار برده، هر چند تصریحی در قانون وجود ندارد، اما برای حل تعارض با عنایت به رویه قضائی حاکم، هرگاه مستأجر اول در زمان انتقال ملک به مستأجر دوم (منتقل الیه یا متصرف) حق کسب و پیشه را گرفته و ملک را با دریافت تمام حقوق کسبی انتقال داده باشد، حق کسب و پیشه به متصرف (منتقل الیه- مستأجر دوم) تعلق می گیرد. زیرا بابت حق کسب و پیشه پول پرداخت کرده است، اما اگر مستأجر اول، ملک را بدون دریافت حق کسب و پیشه انتقال داده باشد حق کسب و پیشه به مستأجر اول تعلق می گیرد. در مورد قسمت دوم سؤال، در مورد اجرای حکم تخلیه علیه متصرف اجرا می شود، اما حق کسب و پیشه وفق تبصره ماده مذکور به مستأجر یا متصرف حسب تصمیم دادگاه تعلق می گیرد که طرف دعوا بوده، اگر بیان شده حق کسب و پیشه به متصرف تعلق گیرد منظور، متصرفی است که طرف دعوا قرار گرفته است نه هر متصرفی. طبیعی است که متصرفی که بعد از صدور حکم، ملک به وی انتقال یافته می تواند دعوا کند.
نظر اقلیت
در مورد قسمت اول سؤال: که اصولا دعوای مطروحه باید به طرفیت مستأجر یا متصرف طرح شود نه هر دو نفر. وقتی به طرفیت هر شخص که در زمان طرح دعوا متصرف بوده طرح شود، حق کسب و پیشه به او تعلق می گیرد. در مورد قسمت دوم سؤال نیز حق کسب و پیشه به فردی که به طرفیت وی طرح دعوا شده، تعلق می گیرد و متصرفی که طرف دعوا نبوده و بعد از صدور حکم متصرف شده مستحق دریافت حق کسب و پیشه نیست.
نظر کمیسیون نشست قضائی(1) مدنی
در مورد قسمت اول: در صورتی که حق انتقال به غیر از مستأجر سلب شده باشد و مستأجر مورد اجاره را به دیگری انتقال دهد موجر حق درخواست تخلیه را دارد. در این صورت مستأجر یا متصرف بر حسب مورد، استحقاق دریافت نصف حق کسب و پیشه را خواهد داشت و در این خصوص دو حالت پیش می آید. حالت اول اینکه مستأجر اول ضمن انتقال ملک به مستأجر دوم حق کسب و پیشه گرفته باشد و مستأجر دوم متصرف است. در این حالت حق کسب و پیشه به مستأجر دوم تعلق می گیرد، زیرا او بابت حق کسب و پیشه پولی به مستأجر اول پرداخته است و نباید از این رهگذر متضرر شود و حکم تخلیه علیه او اجرا می شود. حالت دوم اینکه مستأجر اول بدون دریافت حق کسب و پیشه ملک را به مستأجر دوم منتقل کرده، حق کسب و پیشه به مستأجر اول تعلق می گیرد. در مورد قسمت دوم: اصولا حکم تخلیه علیه متصرف اجرا می شود اما حق کسب و پیشه بر طبق تبصره 1 ماده 19 قانون روابط موجر و مستأجر حسب مورد به مستأجر یا متصرف که طرف دعوا بوده تعلق می گیرد. بدیهی است اگر بعد از صدور حکم تخلیه به لحاظ تخلف از شرط مستأجر اول ملک را به دیگری انتقال دهد با توجه به این که مستأجر بعدی طرف دعوا نبوده، او می تواند برای وصول حق کسب و پیشه طرح دعوا کند.
